با توجه به اینکه با آغاز طرح واکسیناسیون برای مقابله با کرونا، در برخی از کشورها شرایط بهتری حاکم خواهد شد، احتمالا بازی‌های المپیک سال ۲۰۲۱، طبق قرار قبلی در توکیو برگزار می‌شود. در این میان، ایران نیز خود را برای حضور در بازی‌های این دوره آماده می‌کند.

ایران در پروسه آماده‌سازی برای حضور در المپیک، غیر از بخش نیروی انسانی و گروه‌های راه‌یافته به المپیک، بخشی نیز به برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌‌ها اختصاص می‌دهد. این بخش، نقش مهمی در معرفی ایران در میان کشورهای شرکت‌کننده، بازی می‌کند. اینکه ایران با چه نماد و شمایلی حاضر خواهد شد، سوالی است که بسیاری در انتظار پاسخ آن هستند.

کاروان ایران، امسال برای نخستین‌بار در این دوره از بازی‌های المپیک، قصد دارد نمادی از ایران باستان را با کاروان المپیک همراه کند. این نماد، جام ارجان با نگاره‌های ورزشی بی‌بدیل، ساخته دست ایرانیان در هزاره چهارم پیش از میلاد است. این جام نشان از این دارد که ایرانی‌ها، سابقه کهن‌تری از یونانی‌‌ها در تجربه ورزش‌های رزمی و تفریحی داشته‌اند. این جام گویای این است که پاتیناژ، سوارکاری، تکواندو و قایق‌سواری در ایران باستان رواج داشته و مسابقات مربوط به آن هم برگزار می‌شده است.

داستان یک انتخاب

در آذرماه سال جاری ستاد عالیِ بازی‌های المپیک توکیو نام، نماد و شعار ایران در المپیک توکیو را مشخص کرد.

نام کاروان ایران در این دوره «ستارگان پارسی»، شعار کاروان «همه برای ایران»، نماد کاروان «جام ارجان» و رنگ کاروان «فیروزه‌ای» انتخاب شد.

در تابستان سال گذشته که هنوز ویروس کرونا شیوع پیدا نکرده بود، قرار بود المپیک در زمان معین‌شده در سال ۲۰۲۰ برگزار شود. کاروان ورزش ایران، در حالی که کمتر از یک‌سال برای انتخاب «شعار» و «نام» فرصت داشت، با اختلاف نظر مواجه شد.

هر کاروانی برای حضور در المپیک نماد و شعار خاص خودش را دارد. ایران نیز در سال‌های گذشته برای شرکت در هر کدام از دوره‌ها، نام و نشان مخصوص به خود را داشته است.

کاروان اعزامی ایران به المپیک ٢٠١٦ ریو، «امام رضا» نامگذاری شد. «یک صدا، یک ایران» شعار کاروان ایران در بازی‌های آسیایی ٢٠١٨ اندونزی بود ولی تا نیمه تابستان سال ۹۸ هنوز برای بزرگ‌ترین اتفاق ورزشی، نام و شعاری انتخاب نشده بود.

کمیته ملی المپیک البته عنوان کرده بود که این نخستین سالی است که برای کاروان ایران «نماد» در نظر گرفته شده است.

کارگروه فنی ستاد فرهنگی المپیک توکیو در هماهنگی با نمایندگان وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و همچنین کارشناسان علوم ارتباطات، رسانه و جامعه‌شناسان، با لحاظ‌کردن مولفه‌های مذهبی، ایرانی، تاریخی، ورزشی و فرهنگی به انتخاب نام، شعار، رنگ و نماد برای المپیک سال ۲۰۲۰ دست به انتخاب زدند؛ سالی که کرونا آن را یک سال به تعویق انداخت و به سال بعد یعنی ۲۰۲۱ منتقل کرد.

ستاد فرهنگی المپیک ٢٠٢٠، ابتدا برای نامگذاری کاروان اعزامی به توکیو عنوان‌هایی همچون شیرخدا، کاروان غدیر و ستارگان پارسی را مطرح کردند.

همزمانی المپیک ۲۰۲۰ توکیو با ایام عید غدیر و در عین حال استفاده از لغت «شیر» به عنوان یکی از نمادهای اصلی ورزش پهلوانی در ایران، در نهایت ستاد فرهنگی را به انتخاب گزینه «شیر خدا» بیشتر علاقه‌مند کرد.

برای انتخاب شعار کاروان ایران، با در نظر گرفتن کلیدواژه‌های قهرمانی، رشادت، تلاش و روحیه جنگندگی، ستاد فرهنگی به مجموعه‌ای از این شعارها رسید: «همه برای ایران»، «ما هستیم چون می‌توانیم»، «پهلوانان پارسی، نام‌آوران آینده»، «برای رقابت، برای دوستی» و «با اراده آمده‌ایم».

شعارهای یادشده، با بررسی شعار بیست کشور شرکت‌کننده در المپیک ٢٠٢٠ و همچنین شعار کاروان ایران در ادوار گذشته المپیک، به‌دست آمده بود.

در بررسی‌های صورت‌گرفته از سوی هیات رییسه، هیات اجرایی کمیته ملی المپیک و نیز ستاد عالی این کمیته، گزینه «همه برای ایران» بیشترین رای را آورد.

با تصمیم این گروه، با تلفیق دو رنگ آبی و سبز، رنگ «فیروزه‌ای» به عنوان پیشنهاد اول برای رنگ گروه ورزشکاران ایرانی مطرح شد.

سپس نوبت به انتخاب نماد کاروان رسید. ایران برای نخستین‌بار قصد داشت برای کاروان اعزامی خود نمادی خاص طراحی کند. نمادهای باستانی و چندهزارساله ایرانی مورد بررسی قرار گرفت و قرعه به نام چند نماد خاص با علائم ورزشی افتاد.

برای انتخاب نماد کاروان المپیک ایران، سه جام به نظرسنجی گذاشته شد. جام ارجان یا جام زندگی، که جامی سینی شکل است، دربردارنده تصاویری از فعالیت‌های ورزشی و گروهی ایرانیان در طول تاریخ. این جام، ٣٢٥٥ سال قدمت دارد. دیگری جام مفرغ‌های لرستان بود و انتخاب سوم نیز جام حسنلو بود؛ جامی با قدمتی بیش از قدمت المپیک یونان باستان یعنی بیش از ٣٢٠٠ سال. این جام دارای علائم ورزشی است.

یافته‌های تاریخ‌‌پژوهان و باستان‌شناسان حاکی از آن است که سیصد سال، پیش از المپیک باستانی (یونان) یعنی در ۳۲۵۵ سال پیش، ورزش‌های گروهی به صورت مسابقه و رقابت‌های میدانی در ایران برگزار می‌شده است. دلیل پیشنهاد این جام‌ها و نمادها نیز از همین رو بوده است. کارگروه تاریخِ ستاد فرهنگی المپیک توکیو نیز از میان سه جام یاد شده، جام ارجان که قدمتی بیش از دو جام دیگر دارد را به عنوان نماد کاروان ایران انتخاب کرد.

نتیجه بررسی‌ها، پس از یک سال، هفته گذشته اعلام شد.

ارجان چیست و چه معنایی دارد؟

ارجان جام پنج حلقه‌ای است که باستان‌شناسان می‌‌گویند هر یک از حلقه‌های آن نمادی از هنر و سنت ایرانی است. قدمت این جام طلا اندود، به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. اطلاعات مستند در خصوص آن نشان می‌دهد که در یکی از مقبره‌های پادشاهان ایلامی یافت شده است. ابعاد آن عبارت است از ۴۳ سانتیمتر قطر و ۸.۵ میلیمتر ضخامت.

در لغت، ارجان نام باستانی شهرستان بهبهان و شهری باستانی در استان خوزستان است. این شهر باستانی متعلق به تمدن دوره ایلامی و دوران میانی در ایران است و در مرز خوزستان و فارس قرار داشته است. باستان‌شناسان، بقایای شهر را در فاصله ۱۲ کیلومتری شمال شرقی بهبهان، در دو طرف حاشیه رود مارون، جایی که شهر در آن واقع شده بود، یافته‌اند.

در حالی که دنیا یونان را به عنوان مهد ورزش می‌شناسند، جام ۲۸۰۰ ساله ارجان بهبهان، با نگاره‌های خاصی که روی آن نمایان است، نشان می‌دهد قدمت ورزش‌های گروهی در ایران کهن‌‎تر از یونان است. این جام، در ۵ ردیف متحدالشکل ورزشکاران و رزمی‌کاران ایرانی را نشان می‌دهد که در حال ورزش‌های رزمی و تفریحی مثل اسکی روی یخ یا همان پاتیناژ، سوارکاری، تکواندو و قایق سواری‌اند.